Bəşər tarixində ən
dəhşətli soyqırıma məruz qalan xocalılar 30 ilə yaxındır torpaq həsrətilə
bərabər, həm də işğal altında qalan torpaqlarda dəfn edilmiş əzizlərinin
məzarlarının həsrətilə göz yaşları tökürlər. Aylarla erməni blokadasında
yaşayan xocalılar son anadək düşmənlərə qarşı layiqli mübarizə apardılar. Ancaq
mənfur qonşularımız havadarlarının köməyinə arxalanaraq 1992-ci il fevral
ayının 25-dən 26-na keçən gecə Xocalıda bənzəri görünməmiş soyqırım aktı törətdilər.
Quduzlaşmış erməni quldurları 366-cı motoatıcı alayın ağır texnikaları ilə dinc
sakinləri atəşə tutaraq qocalara, qadınlara, körpələrə aman vermədilər. Qarlı,
şaxtalı qış gecəsində meşələrə, çöllərə pərən-pərən olan insanların qarşısını
kəsərək onları əsir götürdülər, dözülməz işgəncələrlə qətlə yetirdilər. O
müdhiş gecədən salamat çıxa bilən Xocalı sakinləri Ağdamda Cümə məscidininin
önündə doğmalarından, qohum-əqrabalarından xəbər almaq üçün gözləyirdilər.
Ağdamın Cümə məscidinə gətirilən yüzdən artıq Xocalı şəhidləri Ağdamın Şəhidlər
Xiyabanında və “Uzundərə” qəbiristanlığında dəfn edildilər. Müharibə və
köçkünlük şəraitində qəbir daşı qoymağa macal olmadığı üçün şəhidlərimizin
yaxınları onları yalnız sıralarına və nişanələrinə görə tanıya bilirdilər.
Ancaq ermənilərin torpaqlarımıza təcavüzü davam etdi. Azğınlaşmış düşmən Ağdamı
da işğal planına sala bildi.

Başı
müsibətlər çəkmiş xocalılar qaysaq bağlamayan yaraları ilə köçkünlük illərində
Xocalının meşələrində, çöllərində qalmış və Ağdamda dəfn edilmiş şəhidlərimiz
üçün Xocalı soyqırımı abidələrini ziyarət edərək göz yaşı tökdülər. İtkin
düşmüş, meşələrdə, çöllərdə şəhid olmuş doğmalarının ruhlarına Xocalı soyqırımı
abidələri önündə dualar oxumaqla az da olsa rahatlıq tapa bildilər. Ancaq hər
kəsdə ümid var idi ki, tezliklə torpaqlarımızı düşmən tapdağından azad
edəcəyik, qisasımızı alacağıq və şəhidlərimizin ruhlarının dolaşdığı torpaqlara
qovuşacağıq. Vətən Müharibəsində Xocalı cəlladlarının da məhv edilməsi ilə bu
arzumuza, amalımıza yaxınlaşdıq. Zəfər gününü qürur hissi ilə qeyd edən
xocalılar ilk öncə Xocalı soyqırımı abidələrini ziyarət edərək bu dəfə şəhidlərimizin
ruhlarına qələbə müjdəsini çatdırmağa tələsdilər.

Şükürlər
olsun ki, bu gün azad olunmuş torpaqlarımıza səfərlər təşkil edilir,
həmvətənlərimiz doğma dədə-baba torpaqlarını ziyarət edirlər. Belə səfərlərdən
biri oktyabr ayının 14-də Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət
Komitəsinin təşkilatçılığı ilə bir qrup Xocalı sakininin Ağdamın Şəhidlər
Xiyabanına ziyarət etməsi oldu. Goranboy rayonu ərazisində məcburi köçkünlər
üçün salınmış Yeni Yaşayış massivindən yola çıxan avtobusda yer alan xocalılar
işğaldan azad olunmuş torpaqlarımıza qayıtmağın həyəcanını yaşayır, eyni
zamanda doğmalarının viran edilmiş qəbirlərini tapa biləcəyi ümidini özlərində
saxlayırdılar. Bu müqəddəs səfərə çıxdıqları üçün sevinc hissi keçirən hər kəs
yaxşı bilir ki, doğma torpaq həsrətilə nə qədər insan vaxtsız-vədəsiz dünyasını
dəyişdi. Yol boyu dağıdılmış, talan olunmuş yurd yerlərimizi seyr etmək çox
ağrılı idi. Yolçular arasında tanınmaz hala düşən kəndlərin adlarının
müəyyənləşdirilməsi üçün arabir kiçik mübahisə düşür, erməni vandalları
lənətlənir, bir-birinə xarabalığa döndərilmiş evləri göstərərək Xocalılı,
Ağdamlı xatirələrindən və döyüş yollarından söhbət açırdılar. Xocalılar üçün
Ağdam da Xocalının özü qədər doğma, əziz və müqəddəsdir. Çünki Ağdam torpağında
yüzlərlə Xocalı şəhidi uyuyur. Şanlı Ordumuzun hünərini, Müzəffər Ali Baş
Komandanımızın qətiyyətini mədh edən ziyarətçilər şəhidlərimizin ruhlarına
dualar oxuya-oxuya nəhayət, Ağdamın Şəhidlər Xiyabanına çatdılar. Ağdam
torpağına ayaq basan xocalılar bir gözü Xocalıya tərəf asıla-asıla qəbirlərə
yaxınlaşdılar. Təbii ki, onlar burada dəfn edilmiş şəhidlərimizin və Kətik
dağında, Xocalı çöllərində məzarsız qalmış şəhidlərimizin ruhlarına ilk dəfədir
ki, bu qədər yaxın olurdular. Dağıdılan qəbirləri tanımaq olduqca çətindir.
Bəziləri doğmalarından nişanələr tapsalar da, sonradan tərəddüd edir,
yanlışlığa yol verməkdən çəkinirdilər. Sağa-sola gedən izdiham içində səslər
eşidilir: “Bax, Zöhrənin qəbri bu olmalıdır...Amma, deyəsən qəbrin başı
tərəfində ağac əkilməmişdi...”,  digər sakinimiz torpağın içindən bir
bəzəkli qırmızı qotazı taparaq “Bu qotazı tanıyıram, öz əlimlə toxuyub
qardaşımın nişanəsinə bağlamışdım, amma ola bilsin ki, külək götürüb bu səmtə
gətirib, yanıla da bilərəm” deyir. Bəziləri tam əmin olmasa da, doğmalarının
dəfn edildiyi qəbirləri aydınlaşdıra bildilər. Ancaq qəbirlərin yerlərini
xatırlaya və tanıya bilməyənlər də oldu. Axırda belə nəticəyə gəlindi ki,
burada bütün qəbirlər doğma və əzizdir. Qəbirlərin kimə aid olduğunu tam dəqiqləşdirmək
üçün DNT testi edilməsi vacibdir. Əgər yanılırıqsa, şəhidlərimizin ruhları bizi
yəqin ki, bağışlayar. Necə ki, onları illərdir düşmən tapdağında qoyduğumuzu,
ziyarətlərinə gəlmədiyimizi bağışladıqları kimi...

Sonda
Xocalı sakinləri Ağdam Cümə məscidinə gələrək xalqımıza qələbə sevincini
yaşadan şəhidlərimizin ruhuna dualar oxudular. Nikbin əhval-ruhiyyə ilə
yekunlaşan ziyarətdə xocalıların qeyrət rəmzi, şəhidlərimizin cənnət
guşəsi olan Xocalıya qayıdacaqlarına olan inamı, qələbə ruhu daha da artdı.

Qalib BƏYMƏMMƏDOĞLU,

"Xocalının səsi" qəzetinin redaktoru